Lễ Hội Phủ Dầy Ở Nam Định Tháng 3 Nơi Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Thăng Hoa

Lễ hội phủ dầy là gì? Bạn có biết, cứ mỗi độ tháng ba âm lịch, có một dòng người hành hương khổng lồ lại tìm về mảnh đất Nam Định, không phải để trẩy hội du xuân, mà để tham dự một trong những đại lễ tâm linh độc đáo và quy mô bậc nhất Việt Nam? Một nơi mà không gian đặc quánh hương khói, rộn rã tiếng hát văn và thăng hoa cùng những nghi lễ huyền bí, nơi con người tìm về với cội nguồn tín ngưỡng thờ Mẹ thiêng liêng của dân tộc.

Nguồn gốc và ý nghĩa thiêng liêng của lễ hội Phủ Dầy

Lễ hội Phủ Dầy gắn liền với huyền thoại về Thánh Mẫu Liễu Hạnh

Để cảm nhận trọn vẹn sự đặc sắc của lễ hội, trước hết cần hiểu về cội nguồn và nhân vật được thờ phụng tại đây. Lễ hội Phủ Dầy gắn liền với huyền thoại về Thánh Mẫu Liễu Hạnh, một trong “Tứ Bất Tử” của điện thần Việt Nam, người cai quản miền trời. Bà là biểu tượng của lòng nhân ái, đức hy sinh, luôn che chở, phù hộ cho con người có được cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Tương truyền, Mẫu Liễu Hạnh vốn là công chúa Quỳnh Hoa, con gái thứ hai của Ngọc Hoàng. Vì làm vỡ chén ngọc mà bị đày xuống trần gian, trải qua ba lần giáng thế để cứu nhân độ thế. Nơi bà giáng sinh lần thứ hai chính là làng An Thái, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ngày nay, trung tâm của quần thể di tích Phủ Dầy.

Do đó, lễ hội Phủ Dầy chính là ngày “giỗ Mẹ”, là dịp để con cháu khắp mọi miền đất nước tìm về quê cha đất tổ của Mẹ, dâng lên người nén hương thơm, tấm lòng thành kính và những lời cầu nguyện cho quốc thái dân an, gia đình an khang, thịnh vượng. Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà còn là một không gian văn hóa sống động, nơi bảo tồn và lan tỏa những giá trị cốt lõi của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

“Tháng ba giỗ Mẹ” – thời gian và không gian của lễ hội

Lễ hội Phủ Dầy diễn ra từ ngày mùng 1 đến ngày mùng 10 tháng 3 Âm lịch hàng năm

Câu ca xưa “Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ” đã ăn sâu vào tiềm thức của người dân Việt Nam, nhắc nhở về hai đại lễ quan trọng trong năm. “Cha” ở đây là Đức Thánh Trần (Trần Hưng Đạo) và “Mẹ” chính là Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Lễ hội Phủ Dầy diễn ra từ ngày mùng 1 đến ngày mùng 10 tháng 3 Âm lịch hàng năm, trong đó ngày chính hội là từ mùng 3 đến mùng 8. Không gian lễ hội trải rộng khắp quần thể di tích Phủ Dầy ở xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, với trung tâm là Phủ Tiên Hương (phủ chính), Phủ Vân Cát và Lăng Mẫu Liễu Hạnh. Trong những ngày này, cả một vùng quê chiêm trũng trở nên náo nhiệt, lung linh và huyền ảo hơn bao giờ hết.

Khám phá những nghi lễ đặc sắc làm nên linh hồn lễ hội

Lễ hội Phủ Dầy là sự kết hợp hài hòa giữa phần lễ trang nghiêm và phần hội sôi động, với nhiều nghi thức và hoạt động độc đáo mà du khách không thể tìm thấy ở bất kỳ đâu.

Nghi lễ rước kiệu Thánh Mẫu – uy nghi và trang trọng

Một trong những hoạt động được mong chờ nhất chính là lễ rước đuốc và lễ rước kiệu Mẫu từ Phủ Tiên Hương sang Phủ Vân Cát và Lăng Mẫu. Đám rước khổng lồ với sự tham gia của hàng ngàn người trong trang phục lễ hội truyền thống sặc sỡ, cờ xí rợp trời, phường bát âm tấu lên những khúc nhạc lưu thủy trang nghiêm.

Điểm độc đáo và gây ấn tượng mạnh nhất có lẽ là hình ảnh những cỗ kiệu lớn được các thanh niên trai tráng khỏe mạnh khiêng đi như bay trên đường, gọi là “kiệu bay”. Theo quan niệm dân gian, đó là do Mẫu hiển linh, thể hiện sự vui mừng khi được con cháu rước kiệu. Hình ảnh kiệu Mẫu lướt đi trong tiếng reo hò vang dội của biển người tạo nên một cảnh tượng vừa hùng tráng, vừa linh thiêng, đầy cảm xúc.

Hầu đồng (hát văn) – nét văn hóa tâm linh độc đáo

Sẽ là một thiếu sót lớn nếu nhắc đến lễ hội Phủ Dầy mà không nói về Hầu đồng, hay còn gọi là nghi lễ Chầu văn

Sẽ là một thiếu sót lớn nếu nhắc đến lễ hội Phủ Dầy mà không nói về Hầu đồng, hay còn gọi là nghi lễ Chầu văn. Đây chính là linh hồn, là hoạt động đặc trưng nhất của Tín ngưỡng thờ Mẫu. Tại các điện, phủ, những buổi hầu đồng diễn ra gần như liên tục, thu hút đông đảo người dân và du khách chăm chú theo dõi.

• Không gian của nghi lễ: Hầu đồng không phải là một hoạt động mê tín dị đoan mà là một nghi thức diễn xướng tâm linh, một “nhà hát” của các vị thần. Thanh đồng (người thực hiện nghi lễ) với những bộ trang phục lộng lẫy (khăn chầu, áo ngự) tương ứng với từng giá đồng sẽ hóa thân thành các vị Thánh, Mẫu để ban phước, phát lộc cho chúng sinh.
• Âm nhạc là sợi dây kết nối: Âm nhạc Chầu văn với lời ca trau chuốt, giai điệu lúc réo rắt, lúc trầm hùng của dàn cung văn là yếu tố không thể thiếu, được xem là phương tiện để giao tiếp giữa cõi trần và cõi tiên.
• Giá trị văn hóa: Nghi lễ này là sự tổng hòa của nhiều yếu tố nghệ thuật: âm nhạc, ca từ, vũ đạo, trang phục, nghệ thuật trang trí… tạo nên một di sản văn hóa sống động và độc đáo, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Thi hát văn và các trò chơi dân gian sôi động

Bên cạnh các nghi lễ tâm linh, phần hội cũng diễn ra vô cùng náo nhiệt với cuộc thi hát văn, thu hút các cung văn tài năng từ khắp nơi về trổ tài. Đây là dịp để tôn vinh và gìn giữ loại hình nghệ thuật độc đáo này.

Đặc biệt, du khách còn được chứng kiến một trò chơi dân gian độc nhất vô nhị là “kéo chữ” (hay còn gọi là hoa trượng hội). Hàng trăm người mặc đồng phục sẽ xếp thành những chữ Hán Nôm mang ý nghĩa tốt đẹp như “Mẫu Nghi Thiên Hạ”, “Thiên Hạ Thái Bình” để cầu mong những điều an lành. Ngoài ra, các trò chơi dân gian khác như đấu vật, đánh cờ người, múa rồng, múa sư tử… cũng góp phần tạo nên không khí tưng bừng, vui tươi cho lễ hội.

Quần thể di tích Phủ Dầy – không gian kiến trúc và tâm linh hòa quyện

Hành hương về Phủ Dầy không chỉ để dự hội mà còn là dịp để chiêm ngưỡng một quần thể kiến trúc cổ kính

Hành hương về Phủ Dầy không chỉ để dự hội mà còn là dịp để chiêm ngưỡng một quần thể kiến trúc cổ kính, mang đậm giá trị lịch sử và nghệ thuật. Với gần 20 đền, phủ, chùa, lăng lớn nhỏ, quần thể Phủ Dầy được quy hoạch hài hòa với cảnh quan thiên nhiên.

Các công trình tiêu biểu như Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu đều được xây dựng công phu với nghệ thuật chạm khắc gỗ tinh xảo, thể hiện tài hoa của các nghệ nhân xưa. Những hình ảnh rồng, phượng, hoa lá được cách điệu mềm mại, sống động trên từng mái đao, đầu cột, tạo nên một không gian vừa cổ kính, trang nghiêm, vừa gần gũi, ấm áp.

Lời kết

Lễ hội Phủ Dầy không chỉ là một sự kiện tín ngưỡng, một lễ hội văn hóa, mà còn là một hành trình trở về với Mẹ, với cội nguồn tâm linh của dân tộc. Nơi đây, con người được gột rửa những muộn phiền, tìm thấy sự bình an trong tâm hồn và được tiếp thêm niềm tin vào những giá trị Chân – Thiện – Mỹ. Trải nghiệm không khí của tháng ba giỗ Mẹ, được hòa mình vào dòng người thành kính, lắng nghe một điệu hát văn và chiêm ngưỡng một giá hầu đồng, bạn sẽ cảm nhận được sợi dây vô hình kết nối quá khứ với hiện tại, kết nối con người với thế giới thần linh và trên hết là kết nối cộng đồng trong một niềm tự hào văn hóa chung.

Đó là một di sản sống, một trải nghiệm mà mỗi người con nước Việt nên có ít nhất một lần trong đời để cảm nhận và để yêu hơn những giá trị văn hóa độc đáo của quê hương mình.

Thông tin liên hệ:

Để tìm hiểu sâu hơn về những giá trị văn hóa tâm linh của dân tộc, cũng như tham gia các lớp học, chuyên đề về nghệ thuật và văn hóa truyền thống nhằm góp phần gìn giữ và lan tỏa bản sắc Việt, xin vui lòng liên hệ với Nhà Văn Hóa Phụ Nữ TPHCM.

Cơ sở Phan Xích Long:

• Địa chỉ: Số 1L, đường Phan Xích Long, phường Gia Định, TP.HCM
• Điện thoại: 028 39316447 – 028 39314661

Cơ sở Võ Thị Sáu:

• Địa chỉ: Số 71 đường Võ Thị Sáu, phường Xuân Hòa, TP.HCM
• Điện thoại: 028 39316163

Cơ sở Nguyễn Đổng Chi:

• Địa chỉ: Số 02, đường Nguyễn Đổng Chi, phường Tân Mỹ, TP.HCM
• Điện thoại: 028 39393022 – 028 39393020